Τι είναι το τραμ:  Ορισμοί και ιδιότητες

Το τραμ, ή τροχιόδρομος όπως ονομάστηκε στην Ελλάδα, είναι ένας (σήμερα αποκλειστικά ηλεκτρικός) ελαφρύς αστικός σιδηρόδρομος, που κινείται κατά κύριο λόγο επιφανειακά κατά μήκος οδικών αρτηριών, είτε πάνω στο οδόστρωμα σε ανάμιξη με την υπόλοιπη κυκλοφορία ή σε πεζόδρομο, είτε σε ξεχωριστή (αποκλειστική) λωρίδα κυκλοφορίας, προστατευμένη ή μη, στην άκρη ή στη μέση του δρόμου (επί της κεντρικής νησίδας). Μπορεί επίσης να χρησιμοποιεί εντελώς αποκλειστικό διάδρομο κίνησης, σε χάραξη σιδηροδρομικού τύπου και πλήρως ανεξάρτητη από το οδικό δίκτυο, με διέλευση επιφανειακή, υπέργεια ή και υπόγεια. Ο παραδοσιακός τροχιόδρομος διέθετε σχετικά χαμηλά λειτουργικά χαρακτηριστικά, με σημαντικό ποσοστό ανάμιξης στην κυκλοφορία, χωρίς προτεραιότητα στις διασταυρώσεις, οχήματα χαμηλής σχετικά χωρητικότητας και κύλιση σε επιδομή που  στερείτο αντιθορυβικής και αντικραδασμικής προστασίας. Αυτοί ήταν κάποιοι από τους λόγους που το τραμ, τις δεκαετίες ’50 και ’60 θεωρήθηκε “αναχρονιστικό μέσο” και ξηλώθηκε από αρκετές πόλεις κυρίως στη Δύση.

Όμως, τα παραδοσιακά πλεονεκτήματά του, σαν ηλεκτροκίνητου μέσου σταθερής τροχιάς, σε συνάρτηση με την διόγκωση των κυκλοφοριακών και περιβαλλοντικών προβλημάτων, τον κορεσμό της αστικής οδικής υποδομής καθώς και την διαπίστωση για το ολοένα αυξανόμενο κόστος κατασκευής και λειτουργίας συμβατικών μετρό ή εκμετάλλευσης μεγάλου στόλου θερμικών λεωφορείων, καθώς και για την δυσκινησία των τρόλλεϋ στις σημερινές κυκλοφοριακές συνθήκες, οδήγησαν στην επανεκτίμηση του ρόλου του τραμ. Έτσι λοιπόν μια σειρά από τεχνολογικές και λειτουργικές καινοτομίες που εφαρμόστηκαν για την αναβάθμιση, τον εκσυγχρονισμό και την μετεξέλιξη του παραδοσιακού τραμ, οδήγησαν στο σύγχρονο τραμ και το ελαφρύ μετρό, που είναι πιο γνωστά σήμερα με τον αγγλικό όρο “Light Rail Transit” ή LRT (ελαφρά αστικά σιδηροδρομικά συστήματα). Ένας σύντομος ορισμός του LRT είναι ο εξής: σύγχρονος ελαφρύς αστικός σιδηρόδρομος που χαρακτηρίζεται από μεσαίες εμπορικές ταχύτητες, μεσαία μεταφορική ικανότητα και εν γένει μεσαία λειτουργικά χαρακτηριστικά, (εάν θεωρήσουμε ότι το λεωφορείο έχει χαμηλές και το μετρό υψηλές λειτουργικές επιδόσεις). Το LRT μπορεί να προσαρμόζεται στην εκάστοτε ζήτηση, αυξομειώνοντας την χωρητικότητά του, που κυμαίνεται από παραπλήσια του αρθρωτού λεωφορείου μέχρι τις παρυφές εκείνης του μετρό (έως και 4 φορές μεγαλύτερη του πλέον αναβαθμισμένου λεωφορειακού συστήματος). Περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα ηλεκτροκίνητων οχημάτων, που συνήθως κυκλοφορούν μεμονωμένα ή σε συρμούς των 2-4 οχημάτων. Έχει την ευχέρεια να προσαρμόζεται σε ποικίλο αστικό περιβάλλον (π.χ. συνδυασμός υπόγειας, επιφανειακής και υπέργειας κίνησης, εντός ή εκτός οδού, διάσχιση πάρκων, πεζόδρομων, πλατειών χωρίς διχοτόμηση, κ.ο.κ.) Τελευταία μάλιστα αναπτύχθηκε και ένας νέος τύπος LRT, το tram-train, που ουσιαστικά αποτελεί ένα υβριδικό μέσο σταθερής τροχιάς που  μπορεί να κινηθεί ως τραμ μέσα στην πόλη, και ως προαστιακός/τοπικός σιδηρόδρομος σε κλασσική σιδηροδρομική γραμμή, συνδέοντας έτσι απευθείας  γειτονικούς οικισμούς και προάστια με το κέντρο της πόλης. Το tram-train συνήθως διαθέτει διρρευματικά οχήματα, με δυνατότητα ένταξης τόσο σε τροχιοδρομικούς διαδρόμους, όσο και σε σιδηροδρομικούς (συμβατά τεχνικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά). Πρωτοεφαρμόστηκε με μεγάλη επιτυχία στην Καρλσρούη και το Σααρμπρύκεν.

To LRT, ανάλογα με τα επιμέρους τεχνικά και λειτουργικά του χαρακτηριστικά, διακρίνεται σε διάφορες κατηγορίες. Βασικό στοιχείο διάκρισής του είναι το ποσοστό αποκλειστικότητας χρήσης του διαδρόμου του. Δύναται να κινηθεί σε 5 διαφορετικούς τύπους διαδρόμων, όπως φαίνεται στο σχετικό πίνακα.

Τα LRT που κινούνται κυρίως σε διαδρόμους τύπου από B έως και E, είναι ουσιαστικά η σύγχρονη αναβαθμισμένη μορφή του παραδοσιακού τραμ και χρησιμοποιούν συνήθως σήμερα σύγχρονα αρθρωτά τροχιοδρομικά οχήματα (γνωστά ως Light Rail Vehicles, LRV) χαμηλού δαπέδου, για δυνατότητα εύκολης επιβίβασης-αποβίβασης από χαμηλές αποβάθρες τραμ (χαρακτηριστικά παραδείγματα νέων δικτύων LRT αυτού του είδους, τα LRT Στρασβούργου, Γκρενόμπλ, Λυών, κλπ.). Τα LRT που κινούνται κυρίως σε διαδρόμους τύπου από A έως και B, είναι αυτά που αποκαλούνται σήμερα “ελαφρά μετρό” (γερμανικά “stadtbahn”, γαλλικά “metro leger”) και χρησιμοποιούν συρμούς αποτελούμενους από σύγχρονα αρθρωτά τροχιοδρομικά οχήματα (LRV) που λειτουργούν είτε με υψηλές αποβάθρες αποκλειστικά, είτε με υψηλές και χαμηλές αποβάθρες κατά περίπτωση, και αντίστοιχα προσαρμοζόμενο ύψος θυρών. Εάν τα υπόγεια τμήματα και σταθμοί αυτού του είδους των LRT είναι σχεδιασμένα για να επιτρέπουν μετεξέλιξή τους μελλοντικά για χρήση από κλασσικό μετρό, τότε αυτά τα LRT ονομάζονται και “προμετρό” (pre-metro). Κλασσικά παραδείγματα της κατηγορίας ελαφρού μετρό και προμετρό είναι τα LRT των Βρυξελλών, της Κολωνίας, του Αννοβέρου, της Στουτγκάρδης, της Φραγκφούρτης, κλπ. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου για λόγους κόστους, ορισμένες επεκτάσεις γραμμών μετρό στα προάστια σχεδιάστηκαν επιφανειακά με χαρακτηριστικά LRT (εναέρια ρευματοληψία, ελαφρύτερα οχήματα, μικρότερου μήκους συρμοί, κλπ.) σε διαδρόμους τύπου Α. Είναι τα επονομαζόμενα “Sneltram” (ελληνιστί “ταχύς τροχιόδρομος”) με χαρακτηριστικότερους εκπροσώπους τις αντίστοιχες γραμμές μετρό/sneltram στο Ρότερνταμ και στο Άμστερνταμ.

Από τα ανωτέρω φαίνεται η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα και το ευρύ φάσμα πεδίων εφαρμογής του σύγχρονου τραμ, που με την μορφή του LRT μπορεί  να δώσει λύσεις “πασπαρτού”, με ένα κλάσμα του κόστους υλοποίησης του μετρό, υψηλή ποιότητα μεταφοράς, μικρότερο κόστος του κύκλου ζωής και πολλαπλάσια μεταφορική ικανότητα και αξιοπιστία σε σχέση με αντίστοιχα δίκτυα λεωφορείων ή τρόλεϋ.

Σήμερα τα LRT αποτελούν διεθνώς τον κορμό των Δημοσίων Συγκοινωνιών σε πόλεις μεγέθους από 100.000 έως 1.000.000 κατοίκους και συμπληρωματικά ή τροφοδοτικά προς το μετρό συστήματα σε αστικά κέντρα με πληθυσμό άνω του 1.000.000.