ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ LIFE ΦΥΣΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΜΙΑ ΑΡΧΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Τζώρτζια Βαλαώρα (1)

Τάσος Δημαλέξης (2)

(1)               Astrale GEIE – Prospect C & S, Ομάδα Παρακολούθησης LIFE, Ασκληπιού 14, GR-10680 Αθήνα, Τηλ: +30 210-3610088, φαξ  +30 210-3620285, [email protected]

(2)               Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, Βας. Ηρακλείου 24, 106 82, Αθήνα, Τηλ  +30 210 8228704, φaξ  +30 210 8227937, [email protected]

Περίληψη

Από το 1992, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδότησε περισσότερα από 40 προγράμματα «LIFE Φύση» στην Ελλάδα και ένα στην Κύπρο. Η αποτίμηση εξετάζει το σύνολο των στοχευμένων περιοχών και ειδών, η διατήρηση των οποίων αποτέλεσε αντικείμενο των προγραμμάτων, σε σχέση με τις προϋποθέσεις των Οδηγιών των Οικοτόπων και των Πουλιών. Επιπλέον γίνεται αποτίμηση της επιτυχίας των προγραμμάτων σε σχέση με τους στόχους που είχαν αρχικά τεθεί: Eπιτεύχθηκαν οι στόχοι; Σε ποιο βαθμό;  Εάν αυτοί οι στόχοι επιτεύχθηκαν, πώς πραγματοποιήθηκε η συνεχής παρακολούθηση αναφορικά με τις δράσεις συνεχιζόμενης προστασίας ή διατήρησης;  Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση αναφορικά με αυτούς τους οικοτόπους και/ή τα είδη; Τέλος, η ανασκόπηση εξετάζει κατά πόσον  το δυναμικό των φορέων που υλοποίησαν προγράμματα LIFE, διευρύνθηκε μέσω των προγραμμάτων αυτών, καθώς και σε ποιο βαθμό έχει βελτιωθεί η ενημέρωση - ευαισθητοποίηση του κοινού για οικοτόπους  και είδη, αλλά και για το δίκτυο NATURA 2000 στην Ελλάδα.

Summary

Since 1992, over forty LIFE Nature projects funded by the European Commission were approved for Greece, and one for Cyprus. This review will examine the legacy of LIFE Nature through the implementation of these projects in Greece. The evaluation will examine the total targeted areas and the species which were the subject of the projects, comparing these to the requirements of the Habitats Directive. Furthermore, projects will be assessed according to the objectives which were initially set: were the objectives met? To what degree? If these objectives were met, what was the follow-up in terms of continued protection or conservation actions? What is the current situation regarding these sites and/or species? Finally, the review will examine whether the capacity of organisations or institutions was enhanced through the LIFE projects, and to what degree public awareness of the site or species in question has increased and thereby enhanced support for the NATURA 2000 network in Greece.

Από το τέλος της δεκαετίας του 1980, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει στηρίξει με χρηματοδοτήσεις τα κράτη μέλη, προκειμένου να υιοθετήσουν και να εφαρμόσουν τη νομοθεσία για τις προστατευόμενες περιοχές στην επικράτειά τους. Ειδικώτερα, η Οδηγία για τα Πουλιά (EC 79/409) και η Οδηγία για τους Οικοτόπους (EC 92/43) υλοποιήθηκαν εν μέρει μέσω της στήριξης από το πρόγραμμα LIFE  (“L’Instrument Financier pour l’Environnement”). Το LIFE  χρηματοδότησε επί μέρους προγράμματα στα 15 κράτη-μέλη καθώς και σε κράτη υποψήφια προς ένταξη. Επιπλέον, μέσω  ειδικής συνεννόησης με την ΕΕ δόθηκε χρηματοδότηση και σε περιοχές όπως η Παλαιστίνη ή το Καλίνιγκραντ.

Για τα απειλούμενα είδη και τους οικοτόπους τους, συμπεριλαμβανομένων των πουλιών των οποίων οι σημαντικές περιοχές είχαν  ήδη καθορισθεί ως  Ζώνες Ειδικής Προστασίας περιοχές (ΖΕΠ), τα προγράμματα που χρηματοδοτήθηκαν, ανέπτυξαν ή ακολούθησαν σχέδια δράσης και μέτρα διατήρησης οικοτόπων με στόχο να μειωθούν οι απειλές και να  υποστηριχθεί η μακροπρόθεσμη επιβίωσή τους.

Στην Ελλάδα, υπάρχουν σήμερα 151 Ζώνες ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) που έχουν ταξινομηθεί σύμφωνα με την Οδηγία για τα Πουλιά,  το δε  σύνολο στα πλαίσια της ΕΕ, ανέρχεται σε 4.317 ζώνες. Η έκταση που καλύπτουν οι ΖΕΠ στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι καλύπτει 1.274.343 εκτάρια και αντιπροσωπεύει το 10,1% της συνολικής έκτασης της χώρας. Το ποσοστό κρίνεται ευνοϊκό σε σύγκριση με το 8,9% της ΕΕ των 15. Ο συνολικός αριθμός των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) στην Ελλάδα ανέρχεται σε 239, ενώ στην Ευρώπη των 15, σε 20.552 τόπους. Η έκταση τους καλύπτει το 16,2% του εδάφους της Ελλάδας, ποσοστό που είναι μεγαλύτερο από το 12,1% του Ευρωπαϊκού μέσου όρου των 15 κρατών μελών.

Από το 1992 έως το 2006, 908 προγράμματα Life Φύση  συν-χρηματοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση.  Τα περισσότερα από αυτά, διήρκεσαν από 3 έως 5 χρόνια.

Το κόστος των επί μέρους  προγράμματων κυμάνθηκε από 500.000 έως 15 εκατομμύρια ευρώ το δε σύνολο της επένδυσης ανήλθε σε 689 εκατομμύρια ευρώ.  Στην Ελλάδα, έχουν συν-χρηματοδοτηθεί  46 προγράμματα  συνολικής επένδυσης 64 εκατομμυρίων ευρώ. Το ποσό της χρηματοδότησης από την ΕΕ ανήλθε σε 45 εκατομμύρια ευρώ, δηλαδή κατά μέσο όρο η ΕΕ χρηματοδότησε το 70% του συνολικού κόστους κάθε  προγράμματος. Βέβαια οι εγκρίσεις αυτές δεν εκπροσωπούν το πραγματικά ποσά που τελικά απορροφήθηκαν, καθώς αρκετά προγράμματα δεν εκπλήρωσαν τις προσδοκίες και έτσι οι αρχικοί προυπολογισμοί μειώθηκαν εκ των υστέρων. Παρ όλα αυτά η κληρονομιά του LIFE για την Ελλάδα αποτιμάται ως σημαντική, καθώς δεν υπήρξε  άλλη πηγή χρηματοδότησης που να στοχεύει άμεσα στην εφαρμογή της νομοθεσίας η οποία προστατεύει τους οικοτόπους και τα απειλούμενα είδη.

 Η  πρώτη φάση του LIFE κάλυψε κυρίως την ταυτοποίηση τον χαρακτηρισμό και την ταξινόμηση των προτεινόμενων Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (πΤΚΣ) σε κάθε κράτος μέλος. Υπό αυτή την έννοια, τα περισσότερα από τα προγράμματα LIFE  στην Ελλάδα, δόθηκαν στο ΥΠΕΧΩΔΕ, το Υπουργείο Γεωργίας και στο Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Yγροτόπων (ΕΚΒΥ) με στόχο να υλοποιηθεί η ταξινόμηση και ο χαρακτηρισμός των τόπων που έπρεπε να προστατευθούν από το δίκτυο NATURA 2000. 

Οι Ελληνικοί τόποι του NATURA 2000 που υποστηρίχθηκαν χρηματικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση μεταξύ του 1985 και του 2001, περιλαμβάνουν  21 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) που καλύφθηκαν τουλάχιστον μία φορά και 10 ΖΕΠ που καλύφθηκαν περισσότερες φορές. Στο σύνολο, καλύφθηκαν 31 Ελληνικές ΖΕΠ από ένα σύνολο 110, δηλαδή το 28,17% του συνόλου (μέχρι 18/03/2002). Το αντίστοιχο μέσο ποσοστό για την ΕΕ ανήλθε σε 13,03% για την ίδια χρονική περίοδο.

Ο συνολικός αριθμός των  Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) που αποτέλεσαν στόχο  Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων κατά τη διάρκεια της εξαετούς περιόδου περιλαμβάνουν 51 ΤΚΣ που καλύφθηκαν μία φορά και 19 ΤΚΣ που καλύφθηκαν αρκετές φορές. Στο σύνολο καλύφθηκαν 70 Ελληνικοί ΤΚΣ από ένα σύνολο 236 μέχρι 18/03/2002. Αυτό εκπροσωπεί το 29,66% των συνολικών Ελληνικών ΤΚΣ, ενώ το αντίστοιχο μέσο ποσοστό στην ΕΕ ανήλθε σε 9,35%. Εάν υπολογίσουμε και τους δύο τύπους προστατευόμενων περιοχών, ένα σύνολο 101 περιοχών καλύφθηκε από Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Στην Ευρώπη των 15, οι περιοχές που καλύφθησαν ανήλθαν στις 1.776.  

Τον Νοέμβριο του 2006, 122 είδη και 83 οικότοποι είχαν τις προδιαγραφές για να χρηματοδοτηθούν από το LIFE στην Ελλάδα. Μεταξύ αυτών τουλάχιστον 15 είδη πουλιών καλύφθηκαν από ελληνικά προγράμματα LIFE (βλέπε πίνακα 1). Οι χρηματοδοτούμενοι ήταν μη κυβερνητικές οργανώσεις (40%), φορείς του δημόσιου τομέα (38%), καθώς και πανεπιστήμια ή ερευνητικά κέντρα (22%).

Η κατανομή της χρηματικής ενίσχυσης για τα απειλούμενα είδη στην Ελλάδα έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με  τη διεθνή κατανομή: Τα χαρισματικά μεγάλα ζώα (megafauna) ελκύουν τη μεγαλύτερη χρηματοδότηση (Βλέπε σχεδιάγραμμα 1). Μία δικαιολογία για την ανισοροπία κατανομής είναι ότι αυτά τα ζώα είναι τα πλέον αναγνωρίσιμα από το ευρύ κοινό. Όπως αναφέρει ο George Schaller στο  National Geographic (Οκτώβριος 2006), «είναι πιο εύκολο να χρηματοδοτηθεί μελέτη για το  πάντα, παρά μελέτη για τη βδέλλα. Εάν όμως κάποιος πάρει χρηματοδότηση για να μελετήσει ένα όμορφο μεγάλο ζώο, αυτόματα προστατεύει και τις βδέλλες και τα μυρμήγκια και τα άλλα είδη της περιοχής, παρόλο που  αυτό δεν σημαίνει ότι ένα πάντα είναι πιο σημαντικό από μία βδέλλα ».  Έτσι και στην Ελλάδα, υπάρχει η ελπίδα ότι προστατεύοντας τη θαλάσσια χελώνα, τη μεσογειακή φώκια, τον γυπαετό και την καφέ αρκούδα, πολλά άλλα είδη που μοιράζονται τους οικοτόπους τους θα μπορέσουν επίσης να προστατευθούν. Από το 1992 έως το 2006, 21,5 εκατομμύρια ευρώ (33 %) επενδύθηκαν σε προγράμματα που στόχευαν αυτά τα 4 είδη. Για την καφέ αρκούδα Ursus arctos 6,6 εκατομμύρια ευρώ - 3 προγράμματα, για τη θαλάσσια χελώνα Caretta caretta 6,8 εκατομμύρια ευρώ - 7 προγράμματα, για το γυπαετό, Gypaetus barbatus, 3,9  εκατ. Ευρώ- 3 προγράμματα και τέλος για τη μεσογειακή φώκεια Monachus monachus 4,4 εκατ. Ευρώ - 4 προγράμματα.

Πέραν αυτών, το LIFE  στόχευσε και πολλά άλλα είδη καθώς και περιοχές που περιλαμβάνονται στο δίκτυο NATURA  2000. Η δεύτερη και η τρίτη φάση του LIFE, από το 1998 έως το 2006, κάλυψε μια μεγάλη ποικιλία δράσεων σχετικών με την υλοποίηση του δίκτυου NATURA.  Αυτές οι δράσεις περιλάμβαναν την δημιουργία Σχεδίων Διαχείρισης, την εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και Σχεδίων Δράσης, που υποστηρίχθηκαν  από επιστημονική έρευνα και από έρευνα πεδίου συμπεριλαμβανομένης της χρήσης GIS (γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών). Οι μελέτες εμπλούτισαν σε σημαντικό βαθμό τη γνωστική βάση για αυτά τα είδη και τους οικοτόπους. Επιπροσθέτως μέσω των προγραμμάτων LIFE υποστηρίχθηκε η παρακολούθηση και η ανάκαμψη ειδών και η αποκατάσταση οικοτόπων,.καθώς και οι δραστηριότητες  διάδοσης ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού.

Ο κατάλογος Σχεδίων Διαχείρισης, Σχεδίων Δράσης ή Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών παρουσιάζεται στον πίνακα 2. Από τις πλέον των 80 μελετών που παρήχθησαν, μόνο δύο έχουν επίσημα ενσωματωθεί σε Προεδρικά Διατάγματα ή σε Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις (ΚΥΑ) που αναφέρονται σε προστατευόμενες περιοχές. Πρόκειται για το Εθνικό Πάρκο Πίνδου και για το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων.  Επίσης, μόνον  8 από τις 239 Ελληνικές περιοχές NATURA 2000 - Τόποι Κοινοτικής Σημασίας, που έχουν πλέον επισήμως επικυρωθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από τον Ιούνιο 2006- απολαμβάνουν κάποιας νομοθετικής προστασίας μέσω Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων. Τέλος, μόνον μία περιοχή (η λίμνη Παμβώτις) καλύπτεται από Προεδρικό Διάταγμα προστασίας. Οι 9 περιοχές με νομοθετική προστασία είναι οι ακόλουθες:

1. Η Λίμνη Βόλβη

2. Η Λίμνη Παμβώτις

3. Εθνικό Πάρκο Πίνδου

4. Εθνικό Πάρκο Σχoινιά

5. Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων

6. Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου

7. Μεσολόγγι

8. Δαδιά

9. Κως- Λίμνη Ψαλίδι

Είναι άγνωστο σε ποιο βαθμό οι 27 Φορείς Διαχείρισης που έχουν θεσμοθετηθεί για περιοχές NATURA 2000, έχουν χρησιμοποιήσει τα Σχέδια Διαχείρισης, τα Σχέδια Δράσης και τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες. Οι προστατευόμενες  περιοχές καλύπτουν 58 ΤΚΣ  και 32 ΖΕΠ, από ένα σύνολο 239 ΤΚΣ και 151 ΖΕΠ δηλαδή, το 24% των  ΤΚΣ και το 21% των ΖΕΠ. Δεν υπάρχει θεσμοθετημένος μηχανισμός για τη μεταφορά των πληροφοριών που προέκυψαν από τα προγράμματα. LIFE στους φορείς διαχείρισης, ούτε υπάρχει κάποιο αρχείο στο Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. προσβάσιμο για τους διαχειριστές των προστατευόμενων περιοχών. Είναι ευρέως γνωστό ότι αυτοί οι φορείς είναι δυσλειτουργικοί με ελάχιστο προϋπολογισμό και ανεπαρκή στελέχωση. Όταν ολοκληρώνεται ένα πρόγραμμα LIFE σε μια περιοχή ΝΑTURA δεν εξασφαλίζεται η συνέχεια των βασικών δράσεων επιτήρησης και παρακολούθησης. Πώς αναμένουμε από τους φορείς των προστατευόμενων περιοχών να λειτουργήσουν χωρίς τα βασικά εργαλεία διαχείρισης; Η Διεθνής Ένωση Διατήρησης (IUCN – World Conservation Union) υπολογίζει ότι  το 12,1% της επιφάνειας της γης καλύπτεται από κάποιας μορφής νομοθετική προστασία. Στην Ελλάδα, μπορεί το ποσοστό να είναι μεγαλύτερο, αλλά οι περιοχές που έχουν καταχωρηθεί στο δίκτυο NATURA 2000 υφίστανται στην ουσία μόνο στα χαρτιά χωρίς να επιβάλλονται και να εξασφαλίζονται περιορισμοί σχετικοί με την ανθρώπινη παρέμβαση.

Μία άλλη κληρονομιά που αφήνει το LIFE Φύση στην Ελλάδα, αναφέρεται στη σημαντική ποσότητα βασικής επιστημονικής γνώσης που έχει παραχθεί. Πολύ συχνά μέσα από τα προγράμματα LIFE παρουσιάσθηκαν εντελώς νέες εκτιμήσεις πληθυσμών για απειλούμενα είδη όπως στην περίπτωση του μαυροπετρίτη Falco eleonorae (πρόγραμμα LIFE03 NAT GR 000093). Η παλαιότερη εκτίμηση αναφερόταν σε 4.500 ζευγάρια  στην Ελλάδα και 6.250 παγκοσμίως, ενώ μετά την υλοποίηση της πρώτης παγκόσμιας απογραφής για το είδος, στο πλαίσιο του προγράμματος, η εκτίμηση για τον ελληνικό πληθυσμό ξεπερνάει πλέον τα 10.500  ζευγάρια και τις 13.000 παγκοσμίως.

Γενικά  όλα τα προγράμματα LIFE εμπλούτισαν τη  γνώση για τα είδη και τους οικοτόπους. στην Ελλάδα παρουσιάζοντας σημαντικά ευρήματα που αποτελούν προϋπόθεση για μελλοντική διαχείριση. Παραδείγματα παρουσιάζονται στα σχεδιαγράμματα 2 και 3. (Σχεδιάγραμμα 2 - Αριθμός φωλιών Caretta caretta στη βόρεια Κρήτη, Σχεδιάγραμμα 3 - Συνολική έκταση που καταλαμβάνεται από τους μαυρόγυπες στο Εθνικό Δάσος Δαδιάς).

Δράσεις αποκατάστασης συμπεριλήφθηκαν σε πολλά προγράμματα LIFE. Επρόκειτο για την πρώτη εφαρμογή τέτοιων δράσεων στο πεδίο. Παρόλο που οι στόχοι της αποκατάστασης ήταν διαφορετικοί για κάθε πρόγραμμα, οι προσπάθειες που έγιναν μέχρι τώρα αποδείχτηκαν μερικώς επιτυχείς και μας έδωσαν πολύτιμες ιδέες για μελλοντική διαχείριση. Παραδείγματα αποκατάστασης δασών περιλαμβάνουν, το Βάϊ, τον Άθω, την περιοχή Νέστου και τη Στροφυλιά. Παραδείγματα διαχείρισης υγρολίβαδων μπορούν να παρατηρηθούν στον Αμβρακικό, στον Άγρα και στην Πρέσπα. Στο Φοινικόδασος του Βάϊ, σε σχέση με τη συνολική δασική έκταση (προστατευμένο δάσος+υπόλοιπο δάσος), ο στόχος του έργου ήταν να προστατευθεί μία έκταση 38 εκταρίων. Στο τέλος του έργου ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε στο 83% (15,6 εκτάρια του υπάρχοντος δάσους +2,7 εκτάρια γης που ανταλλάχθηκε + 13,4 εκτάρια που δωρήθηκαν από τη μονή Τοπλού = 31,7 εκτάρια). Το υπάρχον δάσος συνεπώς υπερδιπλασιάσθηκε (από 15,6 εκτάρια στα 31,7 εκτάρια). Με τις επιπλέον ανταλλαγές γης η έκταση αυξάνει στα 32,2 εκτάρια και ο στόχος του έργου επιτυγχάνεται σχεδόν στο 85%. (Κ. Ραυτοπούλου ex post αποτίμηση, 03/06).

Η Ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση, ήταν μια πρόσθετη διάσταση του  LIFE η οποία  υλοποιήθηκε σε σχεδόν όλα τα προγράμματα που έγιναν στην Ελλάδα. Αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του LIFE καθώς υποστηρίζει την ενημέρωση του κοινού, πληροφορεί τις τοπικές αρχές και εκπαιδεύει τη νέα γενιά των κατοίκων πλησίον των προστατευόμενων περιοχών. Παρήχθη μεγάλος πλούτος ενημερωτικού υλικού που διεδόθη σε μορφή  φυλλαδίων, αφισών, εγχειριδίων, βίντεο, DVD, εκθεματικού υλικού Κέντρων Ενημέρωσης, εκθέσεων, ενδυμάτων, παιχνιδιών και υλικού περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Αυτά τα εργαλεία διαδόθηκαν ευρύτατα και ευελπιστούμε ότι βοήθησαν στην δημιουργία μιας θετικής δημόσιας εκόνας για το δίκτυο ΝATURA, διαλύοντας την πληθώρα των παρεξηγήσεων και τους αδικαιολόγητους φόβους που είχαν οδηγήσει τις τοπικές κοινωνίες να μην εμπιστεύονται την νομοθεσία για τις προστατευόμενες περιοχές όπως το NATURA 2000.

H Δημιουργία δεξιοτήτων, η ανάπτυξη τεχνικών για την υλοποίηση της νομοθεσίας προστατευομένων περιοχών, είναι άλλη μία σπουδαία κληρονομιά που αφήνουν τα προγράμματα LIFE που έγιναν στην Ελλάδα. Βελτιώθηκε ο επαγγελματισμός πολλών περιβαλλοντικών ΜΚΟ, υποστηρίχθηκαν οι δυνατότητες διαχείρισης των τοπικών φορέων του λιμενικού και της δασικής υπηρεσίας και εμπλουτίσθηκε η ικανότητα ερευνητικών κέντρων και ινστιτούτων σε θέματα διεξαγωγής έρευνας πεδίου και  αποκατάστασης ενδιαιτημάτων. Τα καλύτερα από τα προγράμματα LIFE προσέφεραν την ευκαιρία δημιουργίας δημοσίων-ιδιωτικών συμπραξεων, την εμπειρία κοινού  σχεδιασμού και συναπόφασης: ήταν σχήματα συνεργασίας εξαιρετικά  πρωτοποριακά για τα δεδομένα των μικρών κοινοτήτων στις πιο αραιοκατοικημένες περιοχές της Ελλάδας. Η ισότιμη αλληλεπίδραση ετερογενών φορέων που αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα και σφυρηλατούν τη συναίνεση ήταν κάτι το καινοτομικό για τις μικρές κοινωνίες. Τα προγράμματα. LIFE συχνά δημιουργούσαν τη βάση για σημαντικές συμμαχίες που επιτύγχαναν τη συνέχιση ή τη δημιουργία συμπληρωματικών δράσεων μέσω περιφερειακών ταμείων όπως το INTERREG, ΠΕΠ κ.α.

Συμπεράσματα από την υλοποίηση του LIFE ΦΥΣΗ στην Ελλάδα

Ποιά είναι η τελική αποτίμηση της κληρονομιάς των ελληνικών προγράμματατων  LIFE Φύση που χρηματοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή επιτροπή; Πρέπει να ανησυχούμε διότι η γνώση που παρήχθη δεν θα χρησιμοποιηθεί από μελλοντικούς διαχειριστές; Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού που επετεύχθη θα ακυρωθεί σιγά σιγά καθώς τα προγράμματα LIFE ολοκληρώνονται το ένα μετά το άλλο; Μερικά τυχερά είδη, όπως η Caretta caretta και η Monachus monachus θα συνεχίσουν να παρακολουθούνται καθώς υποστηρίζονται από δυνατές και οικονομικά επαρκείς ΜΚΟ. Παρομοίως, σε ειδικές περιοχές όπως οι λίμνες της Πρέσπας και το δάσος της Δαδιάς  υπάρχουν τοπικές ομάδες επιστημόνων και κατοίκων που έχουν συνεργασθεί για πολλά χρόνια με στόχο την προστασία αυτών των σημαντικών περιοχών. Εκεί, η προστασία των ειδών και των οικοτόπων, διαφαίνεται ότι θα συνεχισθεί.

1.      Πρακτικά, χωρίς τα προγράμματα LIFE, ο τομέας της διατήρησης στην Ελλάδα θα ήταν σχεδόν ανύπαρκτος. Αν και πρόκειται απλώς για μία «κοινοτική πρωτοβουλία», το LIFE αποτέλεσε ουσιαστικά τη βασική πηγή χρηματοδότησης στοχευμένων προγραμμάτων διατήρησης της βιοποικιλότητας στη χώρα μας κατά τα τελευταία 15 χρόνια.

2.      Χωρίς τα προγράμματα LIFE είναι πιθανό ότι η κατάσταση διατήρησης κάποιων ειδών (π.χ. αρκούδα, φώκια, γυπαετός) θα είχε επιδεινωθεί ανεπανόρθωτα.

3.      Συνήθως οι δράσεις διαχείρισης και προστασίας γίνονταν ερήμην ή σχεδόν ερήμην των εντεταλμένων υπηρεσιών (ΥΠΕΧΩΔΕ), οι οποίες έλαμψαν δια της απουσίας τους.

4.      Μπορεί βάσιμα να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι αν και οι ΜΚΟ, κάποια ερευνητικά ιδρύματα και σε μερικές περιπτώσεις η τοπική αυτοδιοίκηση επωφελήθηκαν από το LIFE για να αποκτήσουν εμπειρία και γνώση σε θέματα διατήρησης, η καθ’ ύλην αρμόδια υπηρεσία δεν κατάφερε να επωφεληθεί στο παραμικρό σε επίπεδο εμπειρίας και οργάνωσης.

5.      Τα προγράμματα LIFE αποτέλεσαν στις περισσότερες περιπτώσεις «οάσεις» οργανωμένων, στοχευμένων, ευέλικτων και οικονομικά αποτελεσματικών προγραμμάτων διατήρησης της φύσης.

Τώρα πλέον, εξαρτάται από τους δικαιούχους του LIFE, εκείνους  που είχαν πάρει την σχετική χρηματοδότηση, να συνεχίσουν αυτήν την εργασία, να αναζητήσουν περαιτέρω χρηματοδοτήσεις και να εξασφαλίσουν υποστήριξη με στόχο την προστασία και τον εμπλουτισμό της βιοποικιλότητας της συγκεκριμένης περιοχής. Και κάτι ακόμα πιό σημαντικό, όλοι όσοι συνεργάσθηκαν με το LIFE θα έπρεπε να αναβαθμίσουν και εντάξουν το θέμα στην  πολιτική επικαιρότητα της χώρας με στόχο να αντιστρέψουν την παρούσα κατάσταση που χαρακτηρίζεται από άγνοια και αδιαφορία σχετικά με το πολύτιμο φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας.

Δαίμων της Οικολογίας, τ. 67, 1/07