ΟΙΚΟΙΣΤΟΡΙΑ

Ένας σοσιαλιστής απατεώνας

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

«Του Πλάτωνα την ασύγκριτη σοφία και του Νεύτωνα την ιδιοφυία, των Ρώσων η γη  να γεννήσει μπορεί»

Μιχαήλ Λομονοσώφ

Το 1927 ένας νεαρός αγρονόμος από την Ουκρανία έφτασε στον πειραματικό σταθμό του Αζερμπαϊτζάν. Το όνομα του Τροφίμ Λυσένκο. Ήταν μια δύσκολη εποχή για την διαλυμένη, από τον εμφύλιο που ακολούθησε την επανάσταση του 1917, γεωργία της Σοβιετικής Ένωσης. Η αύξηση της αγροτικής παραγωγής ήταν ύψιστη   προτεραιότητα  για την χειμαζόμενη σοβιετική οικονομία. Αλλά εκτός από παραγωγή η Σοβιετική Ένωση χρειαζόταν και ήρωες.

Η εφημερίδα «Πράβδα», επίσημο όργανο του κόμματος, παρουσίαζε ήδη έναν. Ένα νεαρό αγρονόμο που ανακάλυψε μια μέθοδο ενίσχυσης της απόδοσης των αγρών χωρίς να χρησιμοποιεί λίπασμα, αλλά και ένα τρόπο να καλλιεργεί μπιζέλια  μέσα στο βαρύ ρωσικό χειμώνα έτσι ώστε όπως έγραφε η καλή εφημερίδα «θα μετέτρεπε  τα γυμνά χωράφια γύρω από τον Καύκασο πράσινα  τον χειμώνα, θα έσωζε τα ζώα  από την ασιτία και θα επέτρεπε στους Τούρκους αγρότες να επιβιώνουν στους χειμώνες χωρίς να φοβούνται το αύριο».[i] Η υποταγή της φύσης ήταν έτσι και αλλιώς  ένας τους βασικούς στόχους του σοσιαλιστικού ανθρώπου.

Ο δρόμος ήταν πια ανοιχτός για τον αγροτικής καταγωγής, γεννημένο στην Ουκρανία το 1898, απόφοιτο του Αγρονομικού Ινστιτούτου Κιέβου, Τροφίμ Λυσένκο, αν και τα δημοσιεύματα δεν επαληθεύτηκαν ποτέ. Ποτέ δεν φύτρωσαν μπιζέλια μέσα στον ρωσικό χειμώνα. Η επιφορτισμένη για την επιλογή των κρατικών στελεχών, με ανθρώπους που θα ξέρουν να εφαρμόζουν τις κατευθυντήριες γραμμές σύμφωνα με την προτροπή του συντρόφου Στάλιν στο 12^ο Συνέδριο, Οργκασπρέντ[ii] θα τον τοποθετήσει ως διευθυντή της Ακαδημίας Αγροτικών Επιστημών της Σοβιετικής Ένωσης. Ταυτόχρονα θα αποκτήσει την δική του επιστημονική επιθεώρηση, στην οποία δημοσίευε χωρίς κριτική τα επιστημονικά του πειράματα, που υποτίθεται ότι στήριζαν την καινοφανή βιολογική του θεωρία αυτή «της μεταβίβασης των επίκτητων ιδιοτήτων». Σύμφωνα με τον Λυσένκο οι επίκτητες ιδιότητες μεταβιβάζονται αυτόματα από την πρώτη γενεά στους απογόνους. Επομένως ένα στέλεχος  που θα δοκιμαστεί σε χειμερινές συνθήκες, θα μπορούσε να καρπίσει στις παγωμένες στέπες της Σιβηρίας.

Η ιστορία ήταν  εντυπωσιακή  για τον φαντασιακό κόσμο της σοσιαλιστικής επιστημονικής υπεροχής. Ο «ξυπόλητος επιστήμονας» Λυσένκο απέναντι στον αυστριακό μοναχό Γκρέγκορ Μέντελ και τον Αμερικάνο βιολόγο Τόμας Μόργκαν. Όμως, ο Νικολάι Βαβίλοφ επικεφαλής της ομάδας των κλασσικών γενετιστών εξεγείρεται και λίγο πολύ κατηγορεί τον Λυσένκο ως απατεώνα που κοροϊδεύει τον κόσμο.[iii] Η απάντηση  του Στάλιν είναι άμεση. Ο Βαβίλοφ συλλαμβάνεται και δολοφονείται, η σχολή του διαλύεται και ο Τροφίμ Λυσένκο ορίζεται υπεύθυνος της επιτροπής για το σταμάτημα της «διασποράς επικίνδυνων ιδεών» μεταξύ των επιστημόνων.

Για  37 ολόκληρα  χρόνια από το 1927 έως το 1964, ο Λυσένκο ήταν ο εκλεκτός του καθεστώτος,  τόσον της  εποχής του Στάλιν, όσον και της  αντίστοιχης  του Χρουτσώφ. Θα χρειαστεί να φτάσουμε στο 1964 για να αποκαθηλωθεί. Επικεφαλής των επιστημόνων που θα αποκαλύψουν την απάτη του ήταν ο Αντρέι Ζαχάρωφ ο οποίος έγραψε «Ο Λυσένκο είναι υπεύθυνος  για τη ντροπιαστική οπισθοδρόμηση της σοβιετικής βιολογίας και ειδικότερα της γενετικής, τη διασπορά  ψευδοεπιστημονικών απόψεων, τη δυσφήμηση, σύλληψη, ακόμη και τον θάνατο πολλών επιστημόνων»[iv]

Ο Λυσένκο θα συνεχίσει να εργάζεται στο εργαστήριο του μέχρι τον θάνατο του το 1976, χωρίς ποτέ να καταφέρει τα σοσιαλιστικά μπιζέλια να ανθήσουν μέσα στον βαρύ ρώσικο χειμώνα.

[i] Ιωάννα Σουφλερή  «Ψευδοεπιστήμη», ΒΗΜΑSCIENCE, 21-5-2006  

[ii] Μιχαήλ Βοσλένσκυ  «Νομενκλατούρα»  «Νεοεκδοτική»  1981

[iii]  Nils  Roll- Hansen  « The Lysenko Effekt – the politics of science »  «Humanity Books» 2005

[iv] ο.α

Δαίμων της Οικολογίας,

τ. 65, 11/2006